1. Giới thiệu: Vì sao Lenacapavir được coi là bước ngoặt?
Trong hơn 40 năm kể từ khi HIV/AIDS xuất hiện, thế giới đ
ã chứng kiến nhiều tiến bộ trong phòng ngừa và điều trị. Nếu như trước đây, việc dùng bao cao su hay uống thuốc PrEP hằng ngày là biện pháp chính để dự phòng, thì nay khoa học đã tiến thêm một bước dài với sự ra đời của Lenacapavir – loại thuốc tiêm phòng HIV chỉ cần tiêm 2 lần/năm.
Được bào chế bởi hãng dược phẩm Gilead Sciences (Mỹ), Lenacapavir hứa hẹn thay đổi hoàn toàn cách thức con người đối phó với HIV, mang lại sự tiện lợi, hiệu quả và hy vọng mới cho hàng triệu người trên toàn cầu.
2. Lenacapavir là gì?
-
Hoạt chất: Lenacapavir
-
Tên thương mại: Yeztugo (Mỹ), Yeytuo (Châu Âu)
-
Dạng dùng: Tiêm dưới da, tác dụng kéo dài 6 tháng
-
Nhóm thuốc: Ức chế capsid (Capsid Inhibitor) – cơ chế hoàn toàn mới trong dự phòng và điều trị HIV.
Điểm khác biệt lớn nhất so với PrEP hiện nay là Lenacapavir không cần uống hằng ngày. Thay vào đó, chỉ với một mũi tiêm 6 tháng, người dùng đã được bảo vệ gần như tuyệt đối khỏi nguy cơ lây nhiễm HIV-1.
3. Cơ chế hoạt động của Lenacapavir
Lenacapavir thuộc nhóm ức chế capsid – phần vỏ protein bao quanh vật liệu di truyền của virus HIV.
-
Khi HIV xâm nhập vào cơ thể, capsid đóng vai trò quan trọng trong việc vận chuyển RNA và enzyme của virus để nhân bản.
-
Lenacapavir gắn vào capsid và ngăn chặn nhiều giai đoạn trong chu trình nhân lên của virus: từ khi xâm nhập, vận chuyển, đến tích hợp và lắp ráp.
-
Nhờ đó, virus HIV không thể phát triển, đồng nghĩa với việc ngăn ngừa lây nhiễm hiệu quả.
4. Các nghiên cứu lâm sàng và hiệu quả
4.1. Thử nghiệm PURPOSE-1 và PURPOSE-2
-
Hai nghiên cứu quy mô lớn trên hàng nghìn người ở nhiều quốc gia.
-
Kết quả: hơn 99,9% người tham gia không bị nhiễm HIV trong suốt quá trình theo dõi.
-
Lenacapavir chứng minh được hiệu quả vượt trội, thậm chí được ví như “gần giống một loại vaccine phòng HIV”.
4.2. Các mốc phê duyệt quốc tế
-
18/6/2025: FDA (Hoa Kỳ) chính thức phê duyệt Lenacapavir (Yeztugo) cho dự phòng HIV.
-
07/2025: WHO khuyến nghị Lenacapavir là lựa chọn dự phòng HIV mới.
-
08/2025: EMA (Châu Âu) chấp thuận lưu hành Yeytuo tại Liên minh châu Âu.
5. Ưu điểm nổi bật của Lenacapavir
-
Tiện lợi vượt trội: Chỉ cần tiêm 2 lần/năm, giảm áp lực tuân thủ thuốc hằng ngày.
-
Hiệu quả gần như tuyệt đối: Giảm thiểu nguy cơ nhiễm HIV-1 ở nhóm có nguy cơ cao.
-
Đột phá về cơ chế: Là thuốc ức chế capsid đầu tiên, mở ra hướng đi mới cho y học.
-
Tăng tính tuân thủ: Người dùng không còn lo lắng “quên uống thuốc”.
-
Hỗ trợ công bằng y tế: Gilead cam kết hợp tác với các tổ chức quốc tế để mở rộng tiếp cận thuốc tại các quốc gia thu nhập thấp.
6. Thách thức và tranh luận
6.1. Vấn đề chi phí
-
Tại Mỹ, giá Lenacapavir lên tới 28.000 USD/năm – mức giá quá cao để triển khai diện rộng.
-
UNAIDS và các tổ chức y tế kêu gọi Gilead giảm giá, vì chi phí sản xuất thuốc generic ước tính chỉ 25–46 USD/người/năm.
6.2. Khả năng tiếp cận
-
Người dân ở các nước đang phát triển (trong đó có Việt Nam) khó có cơ hội tiếp cận ngay trong vài năm tới.
-
Tuy nhiên, Gilead đã ký thỏa thuận với Quỹ Toàn cầu để cung cấp thuốc miễn phí/lợi nhuận thấp cho khoảng 2 triệu người trong 3 năm.
7. Ý nghĩa với Việt Nam
Ở Việt Nam, PrEP dạng uống (Emtricitabine + Tenofovir) đang được triển khai miễn phí tại nhiều cơ sở y tế, giúp hàng chục nghìn người dự phòng HIV.
Sự ra đời của Lenacapavir mở ra:
-
Hy vọng mới cho nhóm MSM, người chuyển giới, người bán dâm và các cộng đồng dễ bị tổn thương.
-
Khả năng giảm mạnh số ca lây nhiễm mới, nếu thuốc được triển khai rộng rãi.
-
Cơ hội rút ngắn khoảng cách trong mục tiêu chấm dứt dịch AIDS tại Việt Nam vào năm 2030.
8. Tương lai: Lenacapavir có thay thế PrEP uống?
-
Ngắn hạn: Lenacapavir sẽ tồn tại song song với PrEP uống, vì vấn đề giá và nguồn cung.
-
Trung hạn: Khi giá thuốc giảm, Lenacapavir có thể trở thành giải pháp ưu tiên, đặc biệt với những người khó duy trì uống thuốc đều đặn.
-
Dài hạn: Lenacapavir có thể trở thành chuẩn phòng ngừa mới, kết hợp cùng các nghiên cứu vaccine HIV trong tương lai.
9. Kết luận
Lenacapavir không chỉ là một loại thuốc mới, mà là bước ngoặt mang tính lịch sử trong y học. Với khả năng tiêm 2 lần/năm – hiệu quả gần như tuyệt đối, Lenacapavir đang được kỳ vọng sẽ thay đổi cục diện phòng ngừa HIV trên toàn cầu.
Tuy còn nhiều thách thức về chi phí và khả năng tiếp cận, nhưng sự ra đời của Lenacapavir chắc chắn đã thắp lên niềm tin và hy vọng mới trong hành trình chấm dứt đại dịch HIV/AIDS.
Galant Hà Nội cam kết sẽ luôn cập nhật những tiến bộ y học mới nhất, đồng hành cùng cộng đồng trong công tác phòng chống HIV, mang lại một tương lai khỏe mạnh và không còn kỳ thị.
